Kolej wąskotorowa

10 marca 1897 roku Sejmik Powiatu Śmigielskiego podjął uchwałę o budowie wąskotorowej kolejki powiatowej o szerokości toru 1 metr. ysl outlet Koncesję zezwalającą na prowadzenie działalności Śmigielskiej Kolejki Powiatowej uzyskano od Prezesa Rejencji Poznańskiej 4 sierpnia 1900 roku na 50 lat.

Pierwszy odcinek Śmigielskich Kolei Powiatowych o długości 17,9 km został oddany do użytku 17 września 1900 roku . Była nią linia towarowa. ze Starego Bojanowa do Krzywinia. Drugi odcinek o długości 23,5 km ze Starego Bojanowa przez Śmigiel do Wielichowa otwarto 30 października 1900 roku zarówno dla ruchu osobowego jak i towarowego. W tym samym dniu wprowadzono pociągi osobowe na linii Stare Bojanowo - Krzywiń. 1 września 1901 r. oddano do eksploatacji odcinek Wielichowo - Ujazd o długości 13,2 km. Do obsługi ruchu kolejka posiadała 5 parowozów zbudowanych w Monachium. Ruch osobowy obsługiwany był przez 8 wagonów osobowych. Przewóz towarów od 1901 r. obsługiwany był przez 25 wagonów dwuosiowych, 65 czteroosiowych i 14 specjalnych. W okresie tym kolejka zatrudniała 48 osób, w tym 18 urzędników , oraz 30 stałych robotników. W 1910 roku oddano do użytku kolejny mierzący 7,7 km, odcinek trasy kolejki z Wielichowa do Rakoniewic.

W czasie swojej ponad 100 letniej działalności śmigielska kolejka miała swoje lepsze i gorsze lata. Jednym z poważniejszych kryzysów finansowych był okres po I wojnie światowej. W czasie wojny kolej była szczególnie intensywnie eksploatowana, bez większych remontów, co doprowadziło do wysokich kosztów eksploatacji. Dodatkowym obciążeniem były nie spłacone zobowiązania z tytułu rozbudowy warsztatów. Zarząd Komisji Kolejowej chcąc ratować sytuację zaciągnął kolejne kredyty. Nie doprowadziło to jednak do poprawy sytuacji. W związku z tym powołano specjalną komisję z Dyrekcji Kolei Państwowych mającą ocenić stan kolejki. Komisja w swoim protokole określiła stan jako katastrofalny. 21 czerwca 1923 roku wojewoda poznański po zapoznaniu się z protokołem podjął decyzję o natychmiastowym zamknięciu śmigielskiej kolejki. Ratunkiem, po bezskutecznych poszukiwaniach wsparcia finansowego w instytucjach, okazała się pożyczka od obywateli powiatu śmigielskiego, opiewająca na kwotę 98 milionów marek polskich.

Lata 1927/30 okazały się dla śmigielskiej kolejki czasem rozbudowy remontów i zmian. Zakupiono dwa autobusy. Jeden kursujący na trasie Śmigiel - Stare Bojanowo, drugi Brońsko - Kotusz - Kamieniec - stacja kolejowa Plastowo. Zrealizowano ponadto inwestycję, którą była budowa domu dla dyrektora kolejki. Przeprowadzono niezbędne remonty, zmodernizowano stacje, ustawiono znaki i tablice ostrzegawcze.

Z chwilą zlikwidowania powiatu śmigielskiego i przyłączenia go do powiatu kościańskiego, tj. od 1 stycznia 1932 roku, również kolejka zmieniła właściciela oraz oficjalną nazwę. Od tej chwili nazwa brzmiała Kościańska Wąskotorowa Kolej Powiatowa w Śmiglu. Nowy zarząd sugerując się złym stanem kolejki wprowadził zmiany mające na celu zwiększenie rentowności i obniżenie kosztów. Zmniejszono wynagrodzenia pracowników, stopniowo ograniczono liczbę kursujących pociągów, poczyniono próby rozszerzenia tras autobusowych obsługiwanych przez tabor śmigielskiej kolejki. W miarę zwiększania deficytu podwyższano taryfy za przejazdy. Ceny okazały się tak wysokie, że w niektórych przypadkach koszt przejazdu przewyższał wartość przewożonego towaru.

Kolejny etap działalności kolejki to okres II wojny światowej pod zarządem niemieckim. W 1941 roku dokonano przeszacowania majątku Śmigielskiej Kolei Powiatowej i w tym samym roku przeprowadzono gruntowny remont wszystkich parowozów. Powstały projekty rozbudowania kolejki, jednak nigdy nie zostały zrealizowane. Walki toczące się w 1945 roku spowodowały poważne straty materialne, jednak po wyzwoleniu natychmiast przystąpiono do ich usuwania. Wkrótce po gruntownym remoncie kolejka znów prosperowała pod nową nazwą i kolejnym zarządem. Odtąd do 1 lipca 1949 roku Śmigielska Kolej Wąskotorowa w Śmiglu stanowiła własność Powiatowego Związku Samorządowego w Kościanie. Z tą datą przeszła na własność Polskich Kolei Państwowych.

Nadano jej nową nazwę: Śmigielska Kolej Dojazdowa. W latach 50-tych wprowadzono bardzo istotne zmiany. Przeprowadzono prace zmieniające szerokość toru z 1000 mm na 750 mm dla ujednolicenia szerokości torów kolei wąskotorowych podległych PKP oraz wprowadzono do eksploatacji wagony motorowe. Od 1973 r. uruchomiono trakcję spalinową i nastąpił koniec epoki parowozów. 1 czerwca 1973 r. zamknięto linię pomiędzy Wielichowem, a Rakoniewicami. Kolejny odcinek Zgliniec - Krzywiń został wyłączony z ruchu 1 lipca 1979 r. W latach 90-tych zamknięto również linię Stare Bojanowo - Zgliniec.

Obecnie w skład taboru wchodzą:  2 lokomotywy typu LXD2, 3 wagony motorowe typu MDXD2, 2 wagony osobowe, 3 wagony turystyczne, 1 brankard służbowy, 20 wagonów transportowych, kilka węglarek oraz wagonów krytych, pług śnieżny, drezyna spalinowa, podbijarka mechaniczna, 3 pary wózków leśnych.

Opis historii śmigielskiej kolejki powstał na podstawie opracowania Macieja Matuszewskiego "Z dziejów Śmigielskiej Kolei Dojazdowej 1900 - 1990".